knives, machetes, axes and various blades

Av Bıçakları, Çakı ve Palalarda Kullanılan Çelik Türleri

Demir cevherinin işlenmesiyle elde edilen çelik, insanoğlunun işlemeye ve kullanmaya başladığı en eski metallerden biridir. Çeliğin asıl şaşırtıcı yanıysa esnekliğidir. Esneklik derken kastedilen hem metalin fiziksel esnekliği hem de uygulama alanlarındaki çeşitlilik açısından ortaya çıkan esnekliktir. Günümüzde yüzlerce çeşidi olan çelik, çatal bıçak gibi basit mutfak aletlerinden tutun da dev gökdelenlere, şehirleri, hatta kıtaları birleştiren köprülere kadar her alanda kullanılmaktadır. Peki, av bıçakları, survival bıçakları ve palalarda kullanılan çelik ve bunun özellikleri nelerdir, biraz bundan bahsedelim.

Çeliğin temel özellikleri arasında esneklik, süneklik, çekme direnci, sertlik, basma direnci, bükülme direnci, kırılganlık gibi özellikler sayılabilir. Yeri gelmişken açıklamakta fayda vardır ki dilimizde sertlik diye ifade edilen özellik uluslararası metalürjide “toughness” ve “hardness” şeklinde iki ayrı sözcükle ifade edilir ve bunlar birbirinden ayrı özelliklerdir.  Bunların yanında elektrik iletkenliği, manyetiklik, ısı iletkenliği gibi özellikler de vardır; fakat bunlar pala, av bıçağı ve survival bıçaklarında aranan özellikler olmadığından bu yazıda değinilmeyecektir.

Tüm çelik sanayisi, çeliğin istenen özelliklerini en yüksek seviyeye çıkartmak için uğraşmaktadır. Ancak çeliğin bazı özellikleri birbirine bağımlı ve orantılıdır. Örnek vermek gerekirse; bir çelik cinsinin sertliğini arttırdıkça kırılganlığı da artabilir veya çeliğin sünekliği arttıkça basma direnci azalabilir.

Demir cevherini çeliğe dönüştürmenin en temel yöntemi; önce kömür, karbon ya da kok kömürü gibi bir indirgen maddeyle birlikte yüksek ısıya maruz bırakmaktır. Bu işleme yerli demircilikte dökme, kaletme ya da ergitme denir. Ardından çelik dövülür, (forging) içindeki istenmeyen maddeler atılır ve çeliğe istenen biçim verilir. Dövmenin ardından çeliğe su verilir (hardening) ve ardından da çelik tavlanır (tempering, temperleme).

farklı sıcaklıklarda ttavlanmış çelik
Resimdeki çelik çubuğun bir yarısı belirli bir sıcaklıkta, diğer yarısı başka sıcaklıkta tavlanmıştır. Çeliğin rengi gözle görülecek kadar değiştiği gibi yapısal özellikleri de değişmektedir.
farklı sıcaklıklarda tavlanmış çelikler
Üstteki resimde aynı çelik cinsinin farklı sıcaklıklarda tavlanmış hâlini görüyorsunuz. Tüm çelik çubuklar bir saat boyunca tavlanmış olup, en soldaki kendiliğinden soğumaya bırakılmış, diğerleriyse altlarında yazan sıcaklıklarda menevişlenmiştir. (temperlenmiştir)

İşte; çeliğin şaşırtıcı yanı, bu işlemler sırasında değiştirilen en ufak bir etkenin bile, elde edilen çeliğin özelliklerin büyük oranda değiştirmesidir. Çeliği kömürde mi döktüğünüz, ne cins kömür kullandığınız, çeliğin kendi kendine mi soğuduğu, yağlı mı mineralli mi su verildiği hatta çeliğin tavlandığı fırında kullanılan tuğlanın cinsi bile elde edilecek çeliğin özelliklerini etkiler. Bin yıldan uzun süredir demiri işleyen ve çelik üreten bir millet olmamıza ve yaşadığımız coğrafyadan bize birçok çelik cinsi, pala, bıçak ve kılıç tasarımı kalmasına rağmen bugün dünya standartları arasında sayılan bir çelik türümüz ya da dünya markaları arasına katılabilmiş bir çakı – bıçak üreticimiz ya da markamız olmayışı bundandır. Bir usta, bir şekilde amaca en iyi hizmet eden çeliği bulsa bile o usta ölünce ya da işi bırakınca yöntemi de onunla birlikte ölür ya da emekliye ayrılır. Bizde bu yöntemlerin aşama aşama, ayrıntılarıyla belgelenmesi ya da standardize edilmesi söz konusu olmamıştır.

Bizdekinin aksine yurt dışındaki firmalar, hatta kısıtlı alanda üretim yapan ustalar, kullandıkları ya da deneyip iyi veya kötü sonuç aldıkları tüm yöntemleri aşama aşama belgelemiş, bu sayede her seferinde aynı özelliklerde ve kalitede çelik üretmeyi başarmışlardır. Bu stanrdartlarda üretim yapan markaların ürünlerini kullananlar, kullandıkları araç gereçlerin nelere dayanıp nelere dayanamayacağını bilir ve zor durumda kalma ihtimalleri azalır.

Av bıçağı, pala ve survival bıçaklarda kullanılan başlıca çelik türleri şu şekildedir:

10XX serisi çelikler:

Bin serisi veya on serisi diye geçen bu çeliklerin son iki rakamı, içindeki karbon oranına göre değişmektedir. Paslanmaz çelik ya da alaşım çelik olarak kabul edilmezler. Karbon çeliği olarak da geçerler. Belirli orandan fazla karbon olan türleri yüksek karbonlu çelik diye anılır. Bu çeliklerden bazıları 1050, 1060, 1070, 1084 ve 1095 çeliktir. Oldukça ucuz, yaygın, kolay bulunan bir çelik türüdür. Oldukça dayanıklıdır ve bu çelikten üretilen bıçaklar kolay körelmez ve kolay bilenir. “Paslanmaz çelik” olarak kabul edilmemektedirler, ancak temizliği yağlaması ve saklaması düzgün yapılırsa çok uzun yıllar paslanmadan kullanılabilirler.

Eğer çelik 1095 türüyse içindeki karbon oranı %0.90 ile %1.03 arasında bir değerde olacaktır. İdeal olan %0.95 olduğundan dolayı bu değerler arasındaki çelikler 1095 çelik olarak kabul görür. Aynı şekilde karbon oranı en düşük olan 1050 çeliğin de içinde ortalama %0.50 oranında karbon olacaktır.

Karbon oranı arttıkça çeliğin sertliği artar, ama aynı şekilde kırılganlığı da artar. Kırılganlığı yüksek çelikten üretilmiş bir bıçak da çentik yapmaya eğilimli olacaktır. Çentik yapma durumu kaba bir bileği taşı kullanılırsa bileme sırasında bile mümkündür.

Karbon oranı düştüğünde ise çelik daha “yumuşak” yapılı olacaktır. Karbon oranı yüksek çelikler daha küçük tipte av bıçaklarında kullanılırken karbon oranı daha düşük çelikler, esenemeye ve darbe emiciliğe ihtiyaç duyan pala gibi uzun namlulu bıçaklarda kullanılır.

400 Serisi Çelikler:

410, 416, 420 ve 440 çelik şeklinde çeşitleri olan bu çelikler arasında en yaygını 440 çeliktir. 440 çeliğin de 440A çelik, 440B çelik ve 440C çelik şeklinde tipleri vardır. 440C çelik 80’li yıllarda çelik sanayiinin Ferrari’si olarak biliniyordu.

Yüksek standart çelik sayılan bu çelik türü; paslanmaz, kolay bilenir, belli oranda esneklik sağlar, çok geniş bir kullanım alanı vardır; sertliğine kıyasla çok kırılgan değildir. El baltasından, av bıçağına, katlanır çakıdan palaya kadar çok geniş bir yelpazede kullanılabilir ve yüksek performans sağlar. 440 çelikler içinde en yüksek standartlarda olanı ise 440C tipi çeliktir. 440C çelik, dikkatli bir tavlama ve su verme işleminin ardından Rockwell ölçeğinde 60, 61 gibi seviyelere kadar sertleşebilmektedir. Bununla birlikte esnekliğini de belli oranda korumaktadır. Bu nedenle belli yıllara kadar, sertliği yüksek çeliklerin, özellikle de paslanmaz çeliklerin kullanılamadığı birçok alanda kullanılmıştır ve uzun yıllar boyunca “paslanmaz” olarak sınıflandırılan çelikler içinde en sağlamlarından biri olma unvanını korumuştur. Fakat 440 çeliğin diğer cinsleri bu üstün özellikleri göstermez.

Eğer aldığınız ürün yalnızca 440 damgalıysa bu çelik muhtemelen 440 çeliğin ucuz ve niteliksiz cinsi olan 440A veya 440B’dir. 440 serisi çelikten yapılmış bir çakı, av bıçağı, kamp bıçağı ya da pala alıyorsanız mutlaka ve mutlaka üzerinde 440C damgası arayın.

AUS Serisi Çelikler

AUS serisi çelikler bir Japon çelik üreticisi olan Aichi Steel Corporation (Aichi Çelik Şirketi) tarafından üretilmiş çeliklerdir. Toyota Otomotiv Grubunun bir şirketi olan Aichi Çelik Şirketi Toyota farbrikalarının ihtiyaç durduğu çelik, sac, makas, helezon gibi çelik parçaların %40’ını üretmektedir.

AUS serisi çelikler 400 serisi çeliklerin daha az maliyetle üretilmesine rağmen performansı, yani nitelikleri daha üstün olan bir çeşididir. Bıçarklarda en yaygın olarak kullanılan üç tür AUS serisi çelik vardır. Bunlar AUS 6, 8 ve AUS 10 çeliklerdir.

AUS serisi çeliklerin 400 serisi çeliklere kıyasla en büyük farkı, alaşıma eklenen vanadyumdur. Vanadyum, bu çelikten üretilen bıçakların daha iyi ağız tutmasını sağlarken çeliğin bükülme direncini ve bileme kolaylığını da arttırmaktadır.

AUS serisi çeliklerin türlerinde eğer rakamdan sonra bir A harfi bulunuyorsa bu aynı çeliğin “annealed” yani tavlanmış olduğu anlamına gelir. Yani AUS-6A aynı özelliklere sahip AUS-6 çeliğinin tavlanmış hâlidir. Alaşım içindeki maddeler açısından bu iki çelik aynı olsa da tavlanmış olmasından ötürü sonunda A harfi bulunan AUS serisi çelikler kendi eş değerlerinden daha üstün niteliklere sahiptir.

AUS-6 veya AUS-6A çelik:

440 A çeliğe yakın niteliklerde bir çeliktir. %0.65 oranında karbon içerir. Ucuz bir çelik olduğu için ucuz bıçak üreten firmalar tarafından veya ucuz bıçak modelleri için tercih edilir. AUS-6 çeliği 420J ile kıyaslayanlar da çoktur. AUS-6 ve 6A çeliklerden üretilen bıçaklar 440 A çelikten üretilenlere kıyasla biraz daha iyi ağız tutar.

AUS-8 veya AUS-8A çelik:

AUS-8 ve 8A 440 B çeliğin geliştirilmişi olarak değerlendirilir. %0.75 karbon içerir. AUS-8 çelik, 440 B çelikle sıkça kıyaslanmaktadır ve üreticisi tarafından bu çeliğin geliştirilmişi ve daha düşük maliyetlisi olarak sunulmaktadır.

AUS-8 ve 8A çeliği 440 serisi çeliklerin en üstünü kabul edilen 440 C çeliğin yerine kullanan firmalar da bulunmaktadır. Özellikle Cold Steel ve SOG Knives firmaları bu çeliği çok sık kullanmaktadır.

AUS-10 veya AUS 10A çelik:

AUS-10 çelik yukarıda bahsettiğimiz gibi 400 serisi çeliklerin en üstünü olan 440 C çeliğin daha düşük maliyetli eş değeri olarak üretilmiştir. %1.1 karbon içeriğine sahip olan AUS-10 ve 10A çeliklerin krom içeriği 440 C çeliğe göre daha düşük, vanadyum içeriğiyse bu çeliğe kıyasla daha yüksektir. Yapılan bu değişiklikler 440 C çelikle kıyaslandığında AUS-10 çeliği pasa karşı biraz daha zayıf hâle getirirken bükülme direncinin daha yüksek olmasını sağlar.

AUS-10 çelik AUS-10A hâlindeyse, yani güzelce tavlanmışsa son derece yüksek performans gösterir. Spyderco isimli bıçak üreticisi bu çeliği çok kullanan firmalardan biridir.

Crucible CPM S30V® Çeliği

Crucible S30V, Crucible adındaki bir Amerikan metalürji firması tarafından geliştirilmiş bir çelik türüdür. Aslında var olan, piyasada kullanılan, S30V adlı yüksek kalite bir çelik türünün üzerinde oyanama yapılarak daha da  geliştirilmiş hâlidir. Çok üst seviye çelikler arasındaki Crucible S30V’nin birim maliyeti o kadar yüksektir ki bu çelik, kullanıldığı bıçakların fiyatı üzerinde doğrudan etkiye sahiptir.

Buck Knives adlı bıçak firması, bu metalden, var olan en iyi bıçak çeliği, diye bahsetmektedir. Bu firmanın dışında neredeyse tüm bıçak firmaları bu çeliğin çok üstün nitelikli olduğu konusunda hemfikirdir.

Crucible S30V çeliğin özellikleri itibariyle bu kadar üstün nitelikli olmasının nedenlerinden biri “martensitik” bir çelik olmasıdır. Yani çeliği oluşturan kristalize yapıyla oynanarak, mevcut özellikleri elde edilmiştir. Birçok firma ve bıçak tasarımcısı, çok ince zerrecikli olan bu çeliğin, ağız tutma, sağlamlık, sertlik, esneklik gibi; bıçak çeliklerinde aranan özelliklerin en iyi birleşimi olduğunu ifade etmektedir.

Gerek fiyatı gerekse teknik özellikleri nedeniyle özellikle taktik bıçaklar, av bıçakları ve survival – bushcraft bıçakları gibi yüksek dayanıklılık gerektiren ve zorlu şartlara maruz kalacak kısa namlulu bıçaklarda kullanılır. Pasa karşı çok yüksek direnci olan bu paslanmaz çeliğin sertliği, Rockwell ölçeğinde 59, 61 gibi yüksek seviyelerdedir.

Crucible S30V ve sıradan bir çeliğin zerrecik yapısının elektron mikroskobunda kıyası.

A2 Alet Çeliği:

A2 tipi çelik, oldukça sağlam; ancak ortalama bir çelik tipidir. Bu çelikten yapılan malzemeler muhtemelen ucuz olacak, işinizi olabildiğince iyi şekilde görecek; ancak “evladiyelik” olamayacaktır. A2 alet çeliğinden yapılmış bıçaklar aynı zamanda nispeten kolay eğilir ve köreldiği için sık sık bileme gerektirecektir.

O Serisi Çelikler

Amerikan kökenli olan O serisi çelikler “oil hardening” yani yağda su verilmiş çelikler olduğundan ötürü O serisi çelikler olarak anılır. Son derece yüksek sertliklere çıkabilen bu çelikler pres makineleri oyma, kesme, biçme makineleri gibi makinelerin yapımında kullanılır. Bu çeliklerden üretilen bıçaklar genelde kolay bilenir çok iyi ağı tutar, yani zor körelir. O serisi çelikler paslanmaz çelik olarak kabul edilmez.

O serisi çelikler genelde 800°C’de tavlanır, yağda su verilir ve 200°C civarında menevişlenir. (temperlenir)

O1 Alet Çeliği

Diğer metallerin de dövülmesinde kullanılan aletlerin yapımında da kullanıldığından alet çeliği de denir. Bu çelikten yapılan bıçaklar zor eğilir, kolay bilenir ve zor körelir. Özel sipariş bıçak yapan ustalar tarafından çok tercih edilen bir çelik cinsidir. Çok yüksek sertliklere çıkabildikleri için pres makinelerinde bile kullanılır.

O2 Alet Çeliği

66 HRC civarı çok yüksek sertliklere çıkabilen bir çelik türüdür. Çok sert olduğundan dolayı genelde av bıçakları ve bushcraft bıçakları gibi kısa namlulu bıçakların yapımında kullanılır. Pala gibi, esnekliğe de ihtiyaç duyulan, uzun namlulu bıçaklarda pek tercih edilmez.

Bu çelikten yapılmış bıçakların kolay bilendiği, çok iyi ağız tuttuğu ve paslanmaya dirençli olduğu söylenir. O serisi çelikler parlak yüzeyli çelikler değildir. Bu nedenle bu çelikten üretilmiş bıçaklara toz boya veya kaplama uygulanır. O2 çelik 66 HRC civarı sertliklere ulaşabilmesine rağmen, bu çelikten üretilen bıçaklarda sertlik 61-62 HRC seviyelerinde tutularak metale biraz da esneklik kazandırılmaya çalışır.

D2 Tipi Çelik

D2 tipi çelik birçok karbon çelikten daha sert olmasına rağmen paslanmaz çelikler kadar sert değildir. Körelme, eğilme ve bileme gibi özellikleri açısından O1 tipi çeliğe yakındır.

5160 Yay, Makas (Helezon) Çeliği:

Yay veya helezon çeliği olarak da bilinen 5160 çelik, adından da anlaşılacağı gibi yaprak yay ve helezon yapımında kullanılan bir çelik türüdür. Esnek, palsanmaya dirençli ve zor körelip kolay bilenen bir çelik tipidir. Bu özelliklerinden dolayı namlusu (kesici kısmı) büyük pala türü bıçaklarda kullanılır. 5160 çelik, işleme kolaylığı, dövülerek biçimlendirilebilmesi yaygınlığı, maliyeti ve kullanım alanlarının çeşitliliği yüzünden birçok bıçak ustası tarafından deyiş yerindeyse “sevilir” ve tercih edilir. Eli uz ve bu çeliği işlemeye alışmış bıçak ustaları bu çelikle, evladiyelik ürünler ortaya koyabilir.

65mn Çelik:

Yüksek dirençli, yüksek karbonlu yay çeliği olarak anılan 65mn çelik, Çin çelik sanayisinde ortaya çıkan bir çelik cinsidir. Bazı çevrelerde 1065 çeliğin dengi olduğu varsayılırken bazı çevreler, özellikleri itibariyle O1 ve 5160 tipi çelikler arasında bir yerde olduğunu belirtmektedir.

Özellikleri daha pahalı çeliklerle rekabet edebilecek düzeyde olmasına rağmen görece ucuzdur. Bu nedenle hem bıçak ve alet üreticileri arasında hem de çelik kullanan diğer sanayi kollarında yaygınlaşmaktadır. Bazı büyük bıçak üreticileri de çeşitli modellerinde bu çeliği denemeye başlamışlardır. Düzgün şekilde tavlanırsa Rockwell ölçeğinde C 52-56 seviyelerinde sertliklere kadar çıkabilmektedir. Sertlik, kırılganlık, esneklik gibi yapısal özellikleri arasındaki denge nedeniyle, genelde pala gibi uzun namlulu bıçaklarda tercih edilir. Paslanmaz bir çelik değildir. Bu çelikten yapılan bıçakların, kullanımdan sonra iyice temizlenip yağlanması gerekir. Oldukça iyi ağız tutan, zor körelen bir çelik cinsidir; buna rağmen görece kolay bilenir. CRKT firması birçok modelinde bu çeliği kullanmaktadır.

5Cr15MoV Çelik:

5Cr15MoV çelik Çin üretimi çeliklerden biridir. İçeriğinde yüksek miktarda krom vardır. Mutfak bıçaklarında çok sık kullanılan Alman X50CrMoV15 çeliğinin Çin türevi olarak kabul edilmektedir. Sözü edilen Alman çeliğine göre daha düşük maliyetlidir. Rockwell ölçeğinde 55 – 57 gibi sertliklere kadar çıkabilen 5Cr15MoV çelikten yapılan bıçaklar oldukça dayanıklı olur. Kırılmadan bükülebilme becerisi yüksek olan bu çeliğin sertlik, kırılganlık, esneklik gibi değerleri oldukça dengelidir. Ağır ve kötü kullanıma uygun, düşük fiyatlı bıçaklarda çok tercih edilir. Pasa karşı yüksek dirence sahip olan bu çelikten yapılmış bıçaklar az bakım gerektirir, iyi ağız tutar ve çok kolay körelmez. Ancak bileylemek biraz beceri ve el alışkanlığı gerektirir. 5Cr15MoV çelik; mutfak bıçakları, balıkçılık bıçakları, kaba nesneleri kesmek için kullanılan makaslar, vana parçaları, yüksek basınçlı baskı kalıpları gibi nesnelerin üretiminin yanında yüksek dayanıklılık isteyen av bıçaklarının yapımında da kullanılır.

4116 Krupp Çeliği (Alman Çeliği)

4116 Krupp çeliği, ünlü mavzer tüfeklerinin de üreticisi olan, Alman Krupp firması tarafından geliştirilmiş bir çelik türüdür. Günümüzde TyhsenKrupp adı altında faaliyet gösteren bu firmanın ürettiği 4116 çeliği oldukça ince tanecikli veya ince zerrecikli çeliklerdendir ve bu nedenle yüzeyi çok pürüzsüz olabilmektedir.

4116 çelik, tıbbi malzemelerin yapımında, gıda işleyen makinelerde veya mutfak gereçlerinde kullanılır. Kullanım alanlarından anlaşılacağı gibi paslanmaz çeliklerdendir ve oldukça yüksek paslanma direncine sahiptir. Oldukça sağlam bir çelik cinsidir ve iyi ağız tutar.

Yapılan gerçek kesme testleri, 4116 Krupp çeliğinin ya da bizdeki adıyla Alman çeliğinin 440 ve 420 serisi çeliklerden daha keskin olabildiğini ve daha iyi ağız tuttuğunu, yani daha zor köreldiğini göstermiştir.

Böhler-Uddeholm Çelikleri (Alman Çelikleri)

Avusturyalı Bohler ve İsveçli Uddeholm adında iki bıçak üreticisinin birleşmesinden doğan Bohler-Uddeholm adındaki yeni bir firmanın ürettiği çeliklere ülkemizde genel olarak Böhler çelikleri veya Alman çelikleri denir. Böhler-Uddeholm firmasının ülkemizde ortaklıkları ve alt üreticileri bulunduğundan ötürü bu çelikler ülkemizde kolay bulunabilen çeliklerdir.

M390 Çeliği

Üçüncü nesil çeliklerden olan M390 çelik, pudra metal teknolojisi veya toz metal teknolojisi denen bir yöntemle üretilmiştir.

M390 çelik, üretim teknolojisi ve içerdiği maddeler nedeniyle uzay çağı metallerinden sayılmaktadır. Paslanmaz çeliktir ve pasa direnci çok yüksektir. Bu metalden yapılan bıçakların iyi ağız tuttuğu, yani zor köreldiği görülür; fakat aynı zamanda biraz da zor bilenir. Sertlik derecesi oldukça yüksektir. Rockwell ölçeğinde 60, 62 HRC seviyelerine kadar çıkabilmektedir. Sertlik derecesi çok yüksek olduğundan ve maliyetli bir çelik türü olduğundan ötürü, genelde kısa namlulu bıçaklarda tercih edilir.

İçeriğinde krom, molibden, vanadyum ve tungsten bulunmaktadır. M390 çeliğe katkı maddesi olarak eklenen bu maddelerden krom ve vanadyum silah namlularının ve ağır iş aletlerinin yapımında da kullanılmaktadır. Tungsten ise tank zırhı delen, “sabot” tabir edilen tank cephanelerinde veya uçaksavar cephanesi üretmekte de kullanılır. Bu metale eklenen katkı maddelerinin kullanım alanları düşünüldüğünde neden uzay çağı metali dendiği daha anlaşılır olur.

M390 çeliği aşırı ince tanecikli çeliklerden sayılmaktadır. (Çelik ne kadar ince tanecikliyse o kadar pürüzsüz ve parlak yüzeyli olur.) Üretici firma bu çeliğin gerçek ayna berraklığına ulaşabildiğini ifade etmektedir. Çok yüksek nitelikli bir çeliktir; ancak maliyetlidir. Bu nedenle bu çelikten üretilmiş bıçaklar genelde yüksek fiyatlardan satımaktadır.

Böhler K720 Çelik

Böhler K720 Amerikan kökenli olan O2 serisi çeliğin eş değeri olarak kabul edilir. Amerikalı eş değeri gibi, 65 HRC civarı çok yüksek sertliklere kadar ulaşabilir. K720 çelik de parlak yüzeli bir çelik değildir ve parlaklık kazandırılması son derece zordur.

K720 de O2 gibi paslanmaz çelik olarak kabul edilmez. Bu nedenle bu çelikten üretilmiş bıçaklara özenli bir bakım uygulanması gerekir. Kullanımdan sonra iyi bir temizlik ister ve uzun süre kullanılmayacağı durumlarda yağlanarak bırakılması gerekir. Özellikle deri kılıfı olan bıçaklarda, deri kılıf nem tutarak bıçağı paslandırabileceğinde, bu son derece önemlidir.

Biraz eli alışmış ve becerikli bir kişi K720 çelikten üretilmiş bıçakları jilet keskinliğine ulaşacak kadar iyi bileyleyebilir. K720 çelik bir bıçak son derece iyi ağız tutar, zor körelir ve güvenilirdir. Kısa namlulu bir K720 çelik bıçağın, doğada sahibini yarı yolda bırakma ihtimali düşüktür.

Böhler N690 Çelik

Yine Böhler-Uddeholm firması tarafından üretilen N690 çelik bir paslanmaz çelik türüdür. 58-60 HRC sertliklere ulaşabilmektedir. Bistüri gibi cerrahi aletlerin yapımında; çelik, enamel, cam döküm, petrokimya tesislerinde kullanılan makinelerin yapımında ve gemi üretiminde kullanılan bir çeliktir. Sülfür içerikli gazlar hariç çok yüksek sıcaklıklardaki gazlara ve yüksek basınca karşı da dirençli bir çeliktir.

N690 çelik bazı uzmanlar tarafından 440C çeliğe benzetilmektedir. Bu fikre katılmayan bazı çevrelerse N690 çeliği 440C çelikle kıyaslamanın yanlış olduğunu çünkü alaşım içeriklerinin ve çeliğe özelliklerini kazandıran ana katkıların aynı olmadığını öne sürer. Bu uzmanlar N690 çeliği Japon kökenli VG10 çelikle kıyaslamanın daha doğru olduğunu düşünmektedir. Bunun nedeni N690 çeliğin kobalt alaşımlı bir çelik olmasıdır. Oysaki 440C çelik krom alaşımlı bir çeliktir.

Bıçak üreticileri N690 çeliği birçok açıdan Japon eş değeri olan VG10 çelikten daha üstün olarak değerlendirmiştir. Bazı üreticilerin bu çelikten üretilmiş bıçaklar üzerinde yaptığı deneylerde N690 çelik VG10 çeliğe kıyasla daha yüksek performans sergilemiştir. N690 çelik yüksek vasıflı çeliklerdendir. Bu çelikten üretilmiş bıçaklar son derece iyi ağız tutar. Paslanmaz olduğundan ötürü çok az bakım ister. Ulaştığı sertlik seviyeleri pala gibi uzun namlulu bıçaklar üretmek için uygundur; fakat mevcut markaların çoğu N690 çeliği kısa namlulu bıçakların üretiminde kullanmaktadır.

N690 çeliğin bazı üreticiler tarafından o denli üstün bulunmuştur ki bu üreticiler diğer tüm çelik envanterinden vazgeçip yalnızca N690 çelikle üretime devam etmeye karar vermiştir.

N690 çeliğin üreticisi olan Böhler-Uddeholm, içeriğindeki kobaltın N690 çeliğin ostensitik yapısını kuvvetlendirdiğini ve daha kararlı bir yapıya kavuşmasında yardımcı olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca bileme sırasında mikro çentik oluşumunu da azaltarak N690 çelikten üretilmiş bıçakların jilet keskinliğine ulaşabilmesini sağladığını öne sürerler.

12C27 Çelik (Sandvik Çeliği veya İsveç çeliği)

12C27 çelik, Sandvik serisi çeliklerden biridir. İsveç çeliği olarak da bilinir. Ancak birçok alt türü olan Sandvik çeliklerinin hepsine İsveç çeliği dendiğinden, bu isim ayırt edici bir tanımlama değildir.

Jilet çeliği de denen 12C27 çelik, paslanmaz çeliklerdendir. Oldukça ince zerreciklidir. Bu çelikten üretilen bıçaklar genelde berrak ve parlak yüzeyli olur. Morakniv markası, Mora tabir edilen bazı bıçaklarında bu çeliği kullanmaktadır.

12C27 çelikten yapılan bıçaklar genelde iyi ağız tutar, zor körelir. Biraz zor bileylenen bir çelik türü olsa da eş değeri sertlik derecelerindeki bıçaklar kadar uğraştırmaz. Tavlanma ve su verilme yöntemlerine göre sertlik derecesi Rockwell ölçeğine göre 54, 61 HRC arasında bir değerde olabilir.

Bu kadar geniş bir sertlik yelpazesi olması nedeniyle çok geniş kullanım alanına sahip olsa da genelde kısa namlulu bıçaklarda tercih edilir. Pala gibi uzun namlulu bıçak türlerinde uygulanmaya teknik olarak uygundur; fakat çok tercih edilmez.

Şam Çeliği:

(Şam çeliğiyle ilgili daha ayrıntılı bilgi için Şam Çeliği veya Damascus Çeliği Nedir Ne Değildir? adlı makalemizi okuyabilirsiniz.)

Şam Çeliği, farklı özellik ve yapılardaki alaşımların birlikte dövülüp karıştırıldıktan sonra asit ya da başka bir aşındırıcıya maruz bırakılmasıyla elde edilen bir alaşım çelik cinsidir. En az iki farklı metal alaşımın birleşmesinden oluştuğundan dolayı aşındırma işleminden sonra ortaya ahşap benzeri desenler çıkar.

Tarihe mâl olan Şam çeliğinin tam nasıl üretildiği bilinmemektedir. Günümüzde bazı bıçak tasarımcıları ya da üreticiler kendi yöntemleriyle ürettikleri desenli tipteki alaşım çelikleri Şam çeliği diye satabilmektedir.

Şam çeliğinin çok esnek ve sağlam olduğu, oldukça zor köreldiği; hatta bir tüfek namlusunu, zırhı ya da keskin tarafına düşen bir saç telini kesebileceğine dair efsaneler vardır. Ancak tarihi eserlerden elde edilen Şam çeliği üzerindeki araştırmalar göstermiştir ki günümüzdeki ortalama birçok çelik cinsi birçok açıdan Şam çeliğinden daha üstün özelliklidir. Ancak Şam çeliğinin neredeyse milattan önce üçüncü yüzyıllarda üretilmeye başladığı düşünülürse, o zaman üretilebilen birçok metalden hatta daha sonraları üretilen birçok çelik türünden çok daha üstün nitelikli olmasıyla uzmanları şaşırtmıştır.

şam çeliğinden yapılmış bir bıçak
Şam Çeliğinden yapılmış bir bıçak.

Diğer Çelik Türleri

304 Paslanmaz Çelik

304 paslanmaz çelik A2 paslanmaz çelik olarak da bilinir. Ancak yukarıda bahsettiğimiz A2 alet çeliğiyle aynı değil farklı bir çelik cinsidir. Yukarıda bahsettiğimiz çelik türlerinin neredeyse tamamı AISI (American Iron and Steel Institute – American Demir Çelik Enstitüsü) standartlarına göre sınıflandırılmış çelik cinsleridir; ancak 304 paslanmaz çelik SAE (Society of Automotive Engineers – Otomotiv Mühendisleri Derneği) standartlarına göre sınıflandırılmış bir çeliktir. Bir alaşım çelik olan 304 paslanmaz çeliğin en dikkat çekici özelliği paslanmaya karşı çok dirençli ve kolay biçimlendirilebilir olmasıdır. Isı, elektrik iletme ve manyetik özellikleri zayıftır. Paslanmaya karşı olan direncinden dolayı mutfak eşyaları, yiyecek kapları, vida, makine parçaları ve egzos borusu yapımında çok tercih edilir.

4140 Çelik (41 serisi çelik, 41XX Çelik)

41 serisi çeliklerin tamamı, 4140 da dâhil olmak üzere alaşım çeliklerdir. SAE standardı bir çeliktir. Güç-ağırlık oranı çok yüksek bir çelik olmasına rağmen zor kaynaklanır. Kaynaklamadan önce öncül ve sonrasında ardıl ısıtma işlemi uygulanmazsa ısı çatlakları veya kaynak çatlakları denen mikro çatlaklar oluşacak ve çeliği kritik derecede zayıflatacaktır. 41 serisi çelikler, 4140 da dâhil olmak üzere, Rockwell sertlik ölçeğinde, 90-100 arası oldukça yüksek noktalara çıkabilir. Paslanmaz çelik sayılmamaktadır.

4140, 4130 ve 4145 türü çelikler, çekme ve basma dirençleri ağırlıklarına oraranla çok yüksek olduğu için; bisiklet gövdesi, uçak iskeleti, boru, basınçlı gaz tüpü, debriyaj bileşenleri, dişli ve arabalarda sürücüyü kaza anlarında koruyan kafeslerin (roll cage) yapımında kullanılır. Ayrıca M16 ve M4 piyade tüfeği gibi bazı ateşli silahların yapımında da kullanılmıştır ve kullanılmaktadır.

44 comments

    1. Yorumunuz üzerine M390 çeliği de makalemize eklenmiştir. Öneriniz için teşekkür ederiz.

      1. Ustadim denk gelmistir, rulo seklinde dengesiz duran kağıta sadece biçagi surterek kesiyorlar. Mukemmel bir keskinlik sovu.

        Bu hangi celiktir sizce? Alırken bir av bicagi öneriniz nelerdir, nelere dikkat etmeliyiz? Tesekkurler

  1. Hocalarım merhaba uzun zamandır bıçak çeliği araştırması yapıyorum ama hala en iyi çeliği bulamadım aradığım çelik salamlığı, ve zor körelmeli, diğer kriterlere gerek yok birde çeliğin kullanılacağı bıçak av bıçağı

    1. Mükemmel bilgi hazinesi için teşekkür ederim. 15 – 20 cm metre uzunluğunda N690 çelik av bıçağı yaptırmak istiyorum. Aradığım kriterler çok keskin olması kolay bileği tutması, sizin bilgileriniz bana neyi tavsiye eder. Teşekkür ederim kolay gelsin.

      1. Merhabalar;

        Biz teşekkür ederiz. Sorunuza gelince…

        N690 çelikten bir bıçağı nasıl yaptıracaksınız? N690 çelik bir paslanmaz çelik türüdür ve paslanmaz çelik türleri elle dövülemez. Çekiçleme sırasında içinde mikroçatlaklar oluştuğu için ve klasik demircilik yönetmlerinde uygulanan işlemler yüzünden çelik, niteliğini kaybeder. Yani elle dövülmeye uygun değillerdir.

        Paslanmaz çeliklerden bıçak yapmak için ustalar şerit çubuklar hâlinde satılan çelik parçalarını satın alarak istenen biçimde kesip biçim verdikten sonra menevişleyip su verir ve bıçak hâline getirir.

        Bizde bu şekilde üretim yapan usta var mı, bilmiyorum açıkçası. Türkiye’deki ustalar genelde karbon çelikle çalışmayı sever. Türkiye’de N690 çelik kullanan usta veya marka varsa da ben denk gelmedim. 4116 veya 440 serisi çelikler daha çok tercih edilir. Zamanında 440C çelikten pala ürettiğini iddia eden Çakı şop diye bir markadan bir pala almıştım. O da çalı keserken yamulmştu. Videosunu bradan izleyebilirsiniz: https://www.youtube.com/watch?v=QBwQXgseaEQ şimdi de sorunuz üzerine incelediğimde 4116 çelikten olduğunu iddia ettikleri teneke palaları el yapımı bıçak fiyatına sattıklarını gördüm. Size önerim: Aman! Böyle şarlatanların tuzağına düşmeyin. Üreten firma veya usta iyi değilse ve doğru teknikleri uyglulamıyorsa çeliğin cinsi ne olursa olsun son ürün işe yaramaz olacaktır. O nedenle çelik cinsinden önce iyi, ehil ve güvenilir bir usta bulmanızı öneririm.

        1. Ya ustam siz bu işi biliyorsunuz ben kaç gündür Çelik araştırıyorum, bıçak bakıyorum fakat bütçem kısıtlı. 250 tl yi geçmeyecek şekilde morakniv eldris kadar güzel sapı ve işlevi olan bir bıçak arıyorum. Param oldukça bir de buschraft bıçak alacağım böyle bir kombin niyetim var. Fakat morakniv eldris 350 tl olmuş. İkinci ele düştüm onu da satan yok. Ne yapayım bir fikriniz var mı

          1. Selamlar. Estağfurullah. Teşekkürler. Bıçağın işlevi kesmektir. Eldris; kampa merakı olanlar eşlerine, çocuklarına ufak ve görece güvenli bir bıçak alıp kampı sevdirsin diye üreitlmiş bir bıçak. Namlusu kısa, sapı uzun olduğu için de bir güvenlik hissi veriyor. İlk çıktığı günlerde ben almayı düşünmüştüm fakat fiyatı ilk günden beri Morakniv’in diğer modellerinden pahalı. Kur değişken olduğu için dolar fiyatı üzerinden açıklayayım. Şu anda Morakniv Companion 15$, Morakniv Companion Heavy Duty 24$, Basic 511 8$, Basic 546 10$ fiyatlarındayken Eldris 62$’dan satılıyor. Eldris’in sırt kalınlığı 2 mm. Bu saydığım modellerin de sırt kalınlıkları 2 mm’den başlıyor. Companion Heavy Duty 3,2 mm. Çeliğinde, sapında veya kınında kullanılan farklı veya daha nitelikli bir malzeme de yok. Eğer aradığınız çok yönlü bir bıçaksa ben bunlardan birini tercih ederdim. Eldris’i hediyelik eşya veya pazarlama taktiği gibi değerlendirmek daha doğru olur. Fiyatı da ona göre tabii ki. Üstelik saydığım diğer bıçakları ülkemizde birçok satıcıdan temin etmek de mümkün. Kolay bulunan ürünler yani.

  2. Keskinliği fazla olan ve çabuk körelmeyen bir mikro alet 08 çapında dairesel bir mikro alet üretmek için hangi Çelik daha uygun olur

    1. Tam olarak nasıl bir iş için ve nasıl bir aletten bahsettiğinizi anlayamadım. Ama anladığım kadarıyla sizin yapacağınız iş için tungsten veya daha ucuz olan tungsten karbür (karbit) daha uygun olacakmış gibi görünüyor.

  3. merhabalar N690 veya 4116 gibi paslanmaz çeliklere evde doğal yöntemlerle ısıl işlem yaplır mı yada istenilen performans alınır mı

    1. Merhabalar;

      Doğal yöntemden ve ısıl işlem uygulamaktan kastınız nedir?

      Eğer doğal yöntemden kastınızın evde uygulanabilecek yöntemler olduğunu varsayarsak şöyle açıklayabiliriz:

      Çeliğe uygulanabilecek ısıl işlem sayısı da birden fazladır. Çelik dövülecekse farklı, menevişlenecekse farklı su verilecekse farklı sıcaklıklara kadar ısıtılır.

      Ortalama bir çeliğin dövülme sıcaklığı 1000-1100°C civarında veya çeliğin cinsine göre daha yüksek sıcaklıklarda olabilir. Menevişleme ve su verme işlemleri de aşağı yukarı 270-750°C arasındaki sıcaklıklar uygulanarak yapılır.

      Evlerimizdeki ortalama bir fırının çıkabildiği sıcaklıklar 200-300°C arasındayken, ocaklar da en fazla 260°C gibi sıcaklıklara çıkabilir. Bunlar da fırının ısı üreteçlerinin yükselebildiği sıcaklıklardır. Fırının içine konan nesnenin bu sıcaklıklara kadar ısınabilmesi için fırının daha yüksek sıcaklığa çıkabilmesi gerekir. Ocaktaysa ısıtılacak çelik bir yandan da sürekli olarak ısı kaybedeceği için bu sıcaklıklara kadar ulaşması bile zor gözükmektedir. Kaldı ki n690 çelik gibi çeliklerin sıcaklık dirençleri yüksektir. Yani ısıl işlem sıcaklıkları yukarıda verdiğimiz aralıkların üst sınırlarına yakındır.

      Kısacası evdeki sıradan cihaz ve aletlerle çeliği ısıl işlem uygulanacak sıcaklıklara getirmek pek mümkün değildir.

  4. Degerli bilgiler. sağolun. bazı bıçak namlularının da bıçagın AUS 5 veya AUS 8 çeliği olduguna dair damgalar var. bu çelik hangi gruba giriyor. özelliği nedir ? teşekkürler.

    1. Serdar Bey merhaba;

      Soru için teşekkürler. AUS serisi çelikleri bir Japon çelik üreticisi olan Aichi Steel Corporation’ın ürettiği çeliklerdir. Bu çeliğin AUS 4, 6, 8, 10, 60, 118 gibi türleri olmasına rağmen AUS 5’i ne duydum ne de gördüm. Ama sorunuz üzerine bu çelikleri de kılavuza ekledik. Böyle bu çelikle ilgili daha ayrıntılı bilgi edinebilersiniz.

    1. Bir iki cins toz metal çelik vardı zaten yazıda. Devamını da fırsat buldukça ekleriz. Teşekkürler.

  5. Kantlanır cep çakısı için hangi çelik daha uygun olur 440c m 12c27 mi? Arasında kaldığım çakılar ganzo ve sanrenmu.

    1. İyi işlenmişse ikisi de iyi, dayanıklı ve paslanmaz çeliktir. Bu noktada iş, sizin marka tercihinize ve bütçenize kalır.

  6. Verdiğiniz detaylı Bilgi için teşekkürler
    ben m390 Kilitli özel yapım Sivaslı meşhur ustaya (M.A) yaptırdım mükemmel kullanışlı
    Çok memnunum Tavsiye ederim
    Saygılarımla

  7. Subap çeliklerinden 1.4731 (X40CrSiMo10-2) kodlu çelik nasıldır. Bu çelikten biçak yapanlar da az değil diye biliyorum. Detaylı bilgi verirseniz sevinirim.

    1. Selamlar. Duyduğum bildiğim bir çelik değil. Rus bıçak ustaları tarafından tercih edilen bir çelik olduğu söyleniyor. Ancak Rus bıçak ustası tanımadığım için bir yorum yapamyacağım.

  8. bir firma sattiklari urunler icin “4116”, bazilari icinse “Thyssen-Krupp 4116” ayrimi yapmis. Aciklamanizda boyle bir fark oldugu yazmiyor. ikiside farkli celikler midir?

  9. Afedersiniz bir ekleme yapmak istiyorum, firma “4116” degil “Mo V 1.4116” isminde celik diyor. Yani sorumu su sekilde guncellemek istiyorum. “Mo V 1.4116” ile “Thyssen-Krupp 4116” farkli celikler midir? Eger farkli ise nasil bir fark vardir? Tesekkur ederim.

  10. “Mo V 1.4116” ile “Thyssen-Krupp 4116” farkli celikler midir? Eger farkli ise nasil bir fark vardir? Tesekkur ederim.

    1. Merhabalar,
      Dünyada 3500 türden fazla çelik bulunduğundan ve sürekli olarak yeni çelik türleri piyasaya sürüldüğünden dolayı bütün çelik türlerini açıklamak gibi bir çabamız veya olanağımız bulunmuyor.

      Bahsettiğiniz durumlar patent ve üretim lisanslarıyla ilgili konulardır. Bazı durumlarda firmalar, piyasada bilinen, talep gören bir çeliğin formülünde çok ufak değişiklikler yapıp bunu kendi ürünü olarak patentler. Böylece kendisinden başkasının üretip satmasını engellemiş olur.

      Bir de işin pazarlama boyutu var. 4116, çeliğin türüdür. Üreten firma Böhler 4116 diye de stabilir, Sandvik 4116 diye de Kardemir 4116 diye de.

      Sizin sorduğunuz çelik türüne gelirsek. Mo V 1.4116 çeliğin 4116 çelikle bir alakası yoktur. 440 serisi çelikler ailesine daha yakındır. Bazı kaynaklarda 440 C çeliğin daha gelişmiş bir türevi olarak değerlendirilmektedir. Bu çelik, yüzey sertliğine ihtiyaç duyulan, aşınma ve sürtünme direncine ihtiyaç olan durumlarda tercih edilir. Matkap ucu, mil, kesici parçalar, perçin ve pim üretimine uygundur.

          1. Olmaz mi hic. Ozellikle bilgiyi saklayarak kar ettigini dusunen bizlere! cok iyi ornek oluyorsunuz. Kalin saglicakla.

  11. Hocam selamlar öncelikle bıçaktan anlamam lakin son zamanlarda merak salmaya başladım,köyde yada piknik esnasında ahşabı yontmak amaçlı birşeyler kesmek amaçlı olarak N695 namlu
    Haughton usa ısıl işlem yağı ile soğutma,Pivotlu sökülebilir kabza İtalyan lamine su gecirmez yanmaz kırılmaz tabirli,Sivasta bir ustaya bıçak yaptırıyorum bu özelliklerdeki bir bıçak hakkında görüş ve önerilerinizi öğrenebilirmiyim.

  12. Selamlar. Görmediğim, kullanmadığım, bir de özel yapım bir bıçak hakkında, hayırlı olsun, demek dışında pek bir yorum yapamayacağım.

  13. Yazınızı ilgiyle okudum. Aslında buraya YouTubeden ustura yapımını izleyerek geldim. Ne çok Çelik ve ne çok kullanım Alanı varmış. Teşekkür ederim?

  14. Reçeli ile ilgili bir fikriniz var mı reçelinden yapılan bıçakların kampı avcı uçağı olarak kullanılması uygun mudur sizce bilgi verebilir misiniz

  15. Sizin belli ki kafanız karışmış, ama madem sordunuz söyleyeyim: Reçelinden yapılan bıçakların avcı uçağı olarak kullanılmasını hiç önermem. Akar, yapış yapış olur, bir de bıçaktan avcı uçağı olmaz. Reçelinden yapılmış bıçaktan hiç olmaz. Zaten bıçakların kampı avcı uçağı olarak asla kullanılmamalıdır. Doğaya çok büyük zararı var. Ama kararında olursa sarma yaprağı olarak kullanılabilir.

  16. Elinize sağlık, Sandvik 14C28N çeliğini de ekler misiniz?

    Sanırım en iyi Sandvik çeliği bu, bende bundan bir çakı var ama henüz kullanmadım. Pek ucuz olmuyorlar ama anladığım kadarıyla fp oranı yüksek orta seviyede ve özellikleri açısından dengeli bir paslanmaz çelik.

  17. Selamlar AN 58 çelik hakkında bilgi verebilir misiniz?Okuduğum forumlarda bi kaç yerde değinilmiş ama bazılarında 4116 ile kıyaslayıp 4116 nın daha iyi olduğu yazılırken bazı yerlerde tam tersi yazılmış.Şimdiden cevap için teşekkürler.

    1. AN 58 düşük karbonlu bir paslanmaz çelik türü olarak geçiyor. Düşük fiyatlı ürünlerin yapımında tercih ediliyor. Bir çeliğin kullanım alanını bilmeden daha mı iyi daha mı kötü olduğunu kıyaslamak mantıklı dğeildir. Örneğin; şef ya da mutfak bıçakları için kullanılacaksa 4116 oldukça iyi bir seçim olacaktır. Kısacası, üretilecek bıçağın kullanılacağı yer, bıçağın türü ve tasarımı bilinmeden şu veya bu çelik iyidir, kötüdür diye yapılan yorumlar havada kalacaktır. Ama fırsat bulunca !N 58 çeliğin de özelliklerini yazımıza ekleyelim.

Leave a Reply

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir